logo

Önceki konuda maddeleri saf maddeler ve saf olmayan maddeler olarak ayırmış, tek çeşit tanecik içeren yapılara da saf madde adını vermiştik.

Karışımlar, yapılarında birden fazla çeşit tanecik içeren maddelerdir.

Mesela sizler kahvaltıda çay içmeyi seversiniz öyle değil mi?

Gelin sizlere dört başarısız deneme sonunda hazırlayabildiğim nefis bir çay tarifi vereyim 🙂


Çay yapalım!

  • Çaydanlığa koyduğunuz suyu ısıtıcıya yerleştirin,
  • Isıtıcıyı açın 🙂,
  • Suyun kaynamasını bekleyin,
  • Demliğe istediğiniz kadar çay ekleyin,
  • Kaynayan suyu demliğe boşaltın,
  • Demliği, sıcak su bulunan çaydanlığın üzerine bırakıp bekleyin.

Çayı yaparken eklediğimiz çay miktarının bir ölçüsü yoktu yani koyu seven çok çay kullanırken, açık seven daha az çay kullanacaktır.

Çay demlendikten sonra birde bunu tatlandırmak için şeker de kullandığımızı göz önüne alırsak bir bardak çayda;

  • Su,
  • Şeker,
  • Çay bulunduğunu söyleyebiliriz.

Şimdi de bunun tanecik modelini çizersek şekildeki gibi bir çizim elde edeceğiz.

Çizilen tanecik modellerinde farklı taneciklerin varlığına dikkat edelim!

Karışımlar

Birden fazla farklı maddenin kendi özelliklerini kaybetmeden bir araya gelerek oluşturdukları yapıya karışım denir.

Karışımlar birden fazla çeşit tanecik içermeleri yönüyle bileşiklere benzerler fakat, karışım hazırlanırken bir araya gelecek maddeler belirli oranda olmazlar. Bu yönüyle karışımlar bileşiklerden ayrılmaktadır ayrıca bileşiklerde atomlar kendi özelliklerini kaybederken, karışımda maddeler kendi özelliklerini korurlar.

Karışmı oluşturan maddeler kendi özelliklerini kaybetmezler

Özetleyecek olursak;

BileşiklerKarışımlar
Birden fazla çeşit atom içerirBirden fazla çeşit atom içerir
Atomlar özelliklerini kaybederlerAtomlar özelliklerini kaybetmezler
Atomlar belirli oranda bir araya gelirMaddeler rastgele oranda bir araya gelir

Karışımlar görünümlerine göre gruplandırılırlar. Bazı karışımlar, birden fazla görünüm sergilerken; bazıları ise tek görünüme sahiptirler.

Birden fazla görünüm sergileyen karışımlara heterojen karışımlar, tek görünüme sahip olanlar ise homojen karışım denilmektedir. 

1- Homojen Karışımlar (Çözelti)

Bazı karışımlar var ki onları meydana getiren bileşenleri ayırt edemeyiz ve hepsini tek bir madde gibi görürüz. Bir araya geldiklerinde birbiri içinde çözünebilen karışımlara homojen karışım veya çözelti diyoruz.

Tuzlu su, kolonya, tüm metal-metal karışımları, şekerli su homojen karışımlara örnek verilebilir.

homojen karışım
Fotoğrafta şekerli su ile boncuklu su görünmektedir. Şekerli suda, şeker görünmediği halde diğer karışımda boncuklar suyun dibinde görünmektedir.

Homojen karışımlarda, karışımı oluşturan maddeler karışımın her yerine eşit miktarda dağılmıştır. Mesela resimde verilen şekerli suyun üst tarafındaki şeker miktarı, orta ve alt taraftaki şeker miktarına eşittir.

homojen karışım
Homojen karışımların her yerindeki madde miktarı eşittir.

Çözünenlerin, çözücü içinde dağılmasına çözünme denir.

Şekerli su çözeltisinde; su çözücü, şeker ise çözünendir. Genel kabul olarak; miktarı az olan çözünen, miktarı fazla olan ise çözücüdür.

Su her zaman çözücü olarak kabul edilir. Miktarının az veya çok olması bunu değiştirmez!

Çözünmeyi Etkileyen Faktörler

Çözünme hızını arttırmanın çeşitli yolları vardır. Bu nedenle çözeltiyi karıştırma, ısıtma veya çözünen maddenin boyutunu değiştirme gibi işlemler yaparız. Şimdi bu etkilerin çözelti üzerinde nasıl değişiklik gösterdiğini görelim.

a. Sıcaklığın etkisi

Sıcaklık arttıkça, taneciklerin hızları da artar. Hızı artmış tanecikler çözünen maddeyi kısa zamanda çözerek ayrıştırır. Bu nedenle sıcaklık arttıkça çözünme hızı da artar.

b. Karıştırmanın etkisi

Çözeltiyi karıştırmak, tıpkı sıcaklığı arttırmak gibi taneciklerin hızını arttıracaktır. Böylece çözünen, çözelti içinde daha hızlı çözünecektir.

c. Tanecik boyutunun etkisi

Tanecik boyutunu küçülttüğümüzde, çözünen madde çözücünün tanecikleri ile daha fazla temas halinde olur. Bu durum çözünme hızını da arttırır.

Mesela çayımıza attığımız toz şekerin, kesme şekere göre daha hızlı çözünmesinin nedeni de budur.

2- Heterojen karışımlar

Karışımı meydana getiren yapıların, karışımın her tarafına eşit olarak dağılmadığı karışımlardır.

Resimde verdiğimiz boncuk ve su örneğinde, boncuklar suyun her tarafına eşit olarak dağılmadıkları ve karışımı oluşturan maddeler ayrı ayrı göründükleri için bir heterojen karışım örneğidir.

Bazı heterojen karışım örnekleri;

  • Çamur,
  • Ayran,
  • Süt,
  • Yağlı su

Bu örneklerden ayran, öğrenciler tarafından homojen mi yoksa heterojen mi olduğu sıklıkla karıştırılan bir karışımdır. Dışarıdan bakıldığında ayranı meydana getiren yapılar ilk etapta gözle fark edilememesine rağmen dikkatlice bakıldığında yoğurdun bir kısmının dipte biriktiği görülebilir. Bu nedenle ayran heterojen karışım olarak kabul edilir.

Özetle

  • Birden çok farklı maddenin kendi özelliklerini kaybetmeden bir araya gelmesine karışım denir.
  • Karışımlar, homojen karışımlar ve heterojen karışımlar olarak ikiye ayrılır.
  • Homojen karışımlarda karışımı oluşturan maddeler bir biri içinde çözünür. Bu tür karışımlara çözelti de denir.
  • Sıcaklık arttıkça, çözünme hızı da artar. Mesela sıcak çay, soğuk çaya göre şekeri daha hızlı çözer.
  • Karıştırma, çözünme hızını arttırır.
  • Tanecik boyunu küçültmek çözünme hızını arttırır. Örneğin, toz şeker küp şekerden daha önce çözünür.
  • Heterojen karışımlarda karışımı oluşturan maddeler bir biri içinde çözünmez. Demir tozu ve su karışımı buna örnek verilebilir.

Alıştırmalar


İçindekiler
Okuma modu için tıkla