3- Kimyanın Sembolik Dili

Kimyanın sembolik dili denildiğinde aklımıza gelen ilk şey elementler olmaktadır fakat, etrafımızda elementler dışında sayısız madde var. Bunların bir kısmı katı halde bulunurken bazıları sıvı veya gaz halinde bulunur ya da bazıları saf halde iken bazıları karışım şeklindedir.

Bu yazımızda etrafımızda sık karşılaştığımız maddelerin bazı özelliklerini görmeye çalışacağız. Öncelikle 8. sınıfta da gördüğümüz element, bileşik gibi kavramları hatırlamakta fayda var.

Element

Maddelerin yapı taşlarının atom olduğunu biliyoruz. Bazı maddeleri meydana getiren atomlar tek çeşit iken bazılarında birden fazla çeşitte atom bulunabilmektedir. Yapısında tek çeşit atom bulunan maddelere element denir.

Altın, gümüş, bakır, karbon elementlerden bazılarıdır.

Elementler semboller ile ifade edilir. Semboller ile ifade etmek iletişim kolaylığı sağlamaktadır. Mesela altın elementinin bazı dillerdeki isimleri şöyledir:

Türkçe: Altın

Kürtçe: Zer

Arapça: الذهب

İngilizce: Gold

Rusça: золото

şeklindedir  (Arapça ve Rusça tercüme aracı kullanılarak yazılmıştır. Hatalı ise hoş görün 😊) fakat, tüm dillerde altının sembolü Au olarak gösterilir böylece tüm insanların aynı şeyi anlamaları sağlanmış olunur.

Semboller genellikle elementlerin latince isimlerinin ilk harfinden meydana gelir. Eğer ilk harfleri aynı olan elementler varsa bu durumda ikinci veya sonraki harflerde kullanılabilir. Eğer birden fazla harf kullanılacaksa sonraki harfler küçük yazılır.

Elementin Sembolü	Latince adı
H	Hydrogenium
He	Helium
S	Sulphurium
Sn	Stannum

Örneğin hidrojen ve helyum elementlerinin ilk harfleri aynıdır bu nedenle 1 numaralı hidrojen H, 2 numaraları helyum He sembolü ile ifade edilmiştir.

Aynı durum kükürt (Sulphurium) ve kalay (Stannum) elementleri için de geçerlidir. İlk harfleri aynı olan bu iki elementler S ve Sn sembolleri ile göstermiştir.

Sık Karşılaştığımız Bazı Elementler ve Sembolleri

Sembolü	Adı	Kullanıldığı yerler
1H	Hidrojen	İlk yaratılan elementlerden biridir. Kainatta en fazla oranda Hidrojen bulunur. Suyun yapısında, canlıların yapıtaşlarında ve yıldızların yapılarında yer alır.
2He	Helyum	Güneş gibi yıldızların yapısında bulunur. Bu yıldızlarda hidrojen helyuma dönüştürülerek büyük bir enerji elde edilir. Ayrıca uçan balonlarda ve zeplinlerde de helyum gazı vardır.
3Li	Lityum	Telefon, bilgisayar gibi cihazların bataryalarında sıkça kullanılır
4Be	Berilyum	Nükleer reaktörlerde, uzay sanayisinde kullanılmaktadır
5B	Bor	Dünya rezervinin büyük çoğunluğu ülkemizde bulunur. Temizlikten yakıta kadar çok geniş kullanım alanı vardır
6C	Karbon	Canlıların yapıtaşlarından biridir. Yiyeceklerin yapısında, kömürde bulunur. Fotosentez sonucunda besine dönüştürülür.
7N	Azot	Atmosferin %78’ini meydana getirir. Protein gibi canlılar için önemli bileşiklerin yapısında yer alır.
8O	Oksijen	Atmosferin %21’i oksijenden meydana gelmiştir. Solunum başta olmak üzere yanma reaksiyonları gibi önemli olaylarda görev almaktadır.
9F	Flor	Diş macununun yapısında bulunur. Içme sularının dezenfekte edilmesinde de flor kullanılır
10Ne	Neon	Işıklı tabelalarda bulunur ayrıca soğutucu olarak da kullanılır
11Na	Sodyum	Yemek tuzunu meydana getiren iki elementten biridir. Çamaşır suyunun yapısında da bulunur
12Mg	Magnezyum	Pil yapımında kullanılan bir elementtir ayrıca canlılar için gerekli bir mineraldir
13Al	Alüminyum	Hafif olması nedeniyle otomobil, uçak gibi araçların yapımında kullanılır
14Si	Silisyum	Yer kürenin yaklaşık 1/4’ünü silisyum içerek bileşikler oluşturur. Elektronik sanayide ve cam üretiminde kullanılmaktadır
15P	Fosfor	Oksijen ile temas ettiğinde parlama özelliğine sahip olan fosfor canlıların DNA’sında bulunur
16S	Kükürt	Kolay alev alabilen bir elementtir. Kibrit tutuşturulduğunda burnumuza gelen koku kükürt kokusudur. Ayrıca bitkilerin hastalanmasına karşı koruyucu olarak da kullanılmaktadır.
17Cl	Klor	Suyun dezenfekte edilmesinde kullanılır. Yemek tuzunu meydana getiren diğer element klordur
18Ar	Argon	Neon gibi ışıklandırmada kullanılan bir gazdır
19K	Potasyum	Canlılar için gerekli bir elementtir ayrıca sanayide ve laboratuvar çalışmalarında kullanılan Potas  Kostik (KOH) yapısında bulunur
20Ca	Kalsiyum	Diş ve kemik gelişimi için gereklidir. Kireç alçı gibi maddelerin yapısında bulur
Fe	Demir	İnsanların birçok çalışması demire bağlıdır. Sanayiden inşaat işlerine kadar çok geniş bir yelpazede kullanılır
Zn	Çinko	Döküm kalıplarının yapımında, kaplamada ve korozyona karşı koruyucu malzeme olarak kullanılmaktadır
Sn	Kalay	“Düriye’min güğümleri kalaylı” şarkı sözünü duymuşsunuzdur. Kalay, kararan tencere, güğüm gibi ev eşyalarının parlatılmasında kullanılır ayrıca lehimin yapısında da bulunan kalay, bakır ile beraber tunç alaşımının yapısına da katılır.
Pb	Kurşun	Dayanıklı bir metal olduğu için diğer metallerin korunması amacıyla kaplamada kullanılır. Örneğin camilerin kubbeleri genellikle kurşun kaplama malzemelerden üretilerek daha uzun ömürlü olmaları hedeflenir.Radyasyon geçirgenliği çok az olduğundan radyasyona karşı koruyucu olarak da kullanılır. Önceleri patlama önleyici olarak benzine katılırdı. Bu tür yakıtlara kurşunlu benzin adı verilir fakat kurşunun çevreye verdiği zararlardan dolayı günümüzde daha çok kurşunsuz benzin kullanılmaktadır.
Au	Altın	Değerli bir madendir. Süs eşyası veya takı olarak kullanılmaktadır
Ag	Gümüş	Altın gibi değerli bir elementtir genellikle takı olarak kullanılmaktadır
Hg	Cıva	Daha önceleri termometrelerde kulllanılıyordu ayrıca barometrenin yapısında da kullanılmaktadır. Oda sıcaklığında sıvı halde bulunan bir metaldir
Cu	Bakır	Elektronik aletlerde çok kullanılır daha önceleri tencere veya kap olarak da kullanılmaktaydı
Ni	Nikel	Metal paranın yapımında ve otomotiv sektöründe kullanılan bir metaldir
I	İyot	Sağlık açısından gerekli bir elementtir. Eksikliğinde guatr hastalığına neden olmaktadır
Pt	Platin	Platin değerli bir elementtir. Sağlık, endüstri ve takı gibi geniş kullanım alanına sahiptir
Cr	Krom	Paslanmaya karşı koruyucu olarak kullanılan yüksek sıcaklığa dayanıklı bir metaldir

Bileşik

Yapısında birden fazla çeşit atom bulunan maddelere bileşik denir. Su, yağ, amonyak bileşiklere örnek verilebilir.

Doğada maddeler daha çok bileşikler halinde bulunurlar birçoğunu yakından bildiğimiz bu bileşiklerden bazıları şunlardır;

1- H₂O (Su) : En iyi bildiğimiz bileşik budur. Canlıların ve dünyamızın %75’ini oluşturan vazgeçilmez bir bileşiktir.

2- HCl (Tuz ruhu, mide asidi): Kireç sökücü olarak evlerimizde, besinlerin sindirilmesi amacıyla midemizde ve araştırmalarda kullanılmak amacıyla laboratuvarlarda bulunur

4- H₂SO₄ (Zaç yağı, sülfürik asit): Sanayide ve laboratuvarlarda sıkça kullanılan bir asittir. Akülerde kullanılan asit sülfürik asittir.

5- HNO₃ (Kezzap, Nitrik asit): Boya enedüstrisinde, metallerin saflaştırılması veya gübre yapımında kullanılan güçlü bir asittir

6- CH₃COOH (Asetik asit, sirke asiti): Sirkeye ekşi tadını veren zayıf bir asittir.

7- CaCO₃ (Kalsiyum karbonat, kireç taşı): Yapı malzemelerinin üretiminde; kimyasal proseslerde; metalürji ve cam üretiminde; plastik, lastik, boya ve kağıt üretiminde filler olarak; arıtma sistemlerinde; kozmetiklerde katkı maddesi olarak geniş kullanım alanına sahiptir (1).

9- NaHCO₃ (Sodyum bikarboat, Soda): Antiasit özelliğe sahip bir bileşiktir. Karbonatın yapısında da bulunur.

10- NH₃ (Amonyak): Gübre üretiminde, boya endüstrisinde kullanılır.

11- Ca(OH)₂ (Kalsiyum hidroksit, Sönmüş kireç): Asidik suyun borulara zarar vermemesi için pH yükselmede kullanılır ayrıca kağıt yapımında da yer alır.

12- NaOH (Sodyum hidroksit, Sud kostik): Deterjan ve sabun gibi temizlik ürünlerinde ve kağıt yapımında kullanılmaktadır.

13- KOH (Potasyum hidroksit, Potas kostik): Arap sabunu yapımında, tarımda toprağın asidik değerini düzenlemede kullanılır

14- CaO (Kalsiyum oksit, Sönmemiş kireç): Eskiden duvarların badanalanması amacıyla kullanlırdı, sanayide ve endüstride sıkça kullanılır.

15- NaCl (Yemek tuzu): Yemek tuzu olarak kullanılmaktadır.

Kaynaklar

1- Karbonat