3- Mayoz Bölünme

Mitoz bölünme sonucunda birbirilerine benzer iki hücre oluştuğunu biliyoruz bu nedenle mitoz bölünme sonucu üreyen tek hücreliler aynı genetik yapıya sahiptirler. Peki çok hücreli canlılar! Onlar neden birbirilerine benzemezler?

Konumuza Sarı ayakkabılılar köyünün ilginç hikayesi ile başlayalım.

Uzak diyarların birinde “**Sarı ayakkabılılar köyü**” diye bir köy varmış. Bu köyün bu ismi almasının bir hikayesi de!

Bu köyün ayakkabı fabrikasında tek çeşit ayakkabı üretimi yapılıyormuş çünkü fabrika sahibinin kopyalayabildiği bir tane ayakkabısı varmış o da sarı renkliymiş.
Köyde herkes sarı renkli, birbirinin aynısı olan ayakkabıları giydikleri için bu köye “Sarı ayakkabılılar köyü” adı verilmiş.

Halk ayakkabıları giymek zorunda kalınca bu durum bazı sıkıntıları da beraberinde getirmiş. Evde, okulda veya camide insanlar ayakkabılarını karıştırıyormuş özellikle namaz çıkışında kim kimin ayakkabısını giydiğini bilemez olunca namazda huşu da azalmış tabiki.

İnsanlarda tepki ve huzursuzluklar artmaya başlayınca fabrika sahibi derhal bir toplantı yaparak çalışanları ile sorunu çözmenin yollarını aramaya başlamış

Ve uzun uğraşlar sonunda çözüm bulunmuş nihayet. Bu nedenle farklı renk ve tasarımda yeni bir ayakkabı ile bu iki ayakkabı arasında kombinasyonlar yapabilecek bir makine satın alınmış.

Böylece farklı tasarımlarda onlarca çeşit ayakkabı üretilerek halka dağıtılmış.

Her ne kadar sadece sarı ile kırmızı renkte olsa da bu ayakkabılar, köyde kargaşayı bitirmiş. İnsanlar benim ayakkabım nerde derdinden kurtulduğu için huşu ile namaz kıldığı günlere tekrar kavuşmuş

Başlangıçta tek çeşit ayakkabıdan kopyalama yapıldığında tüm ayakkabıların aynı olduklarına dikkat ettiniz mi? Mitoz bölünmede de benzer bir durum söz konusudur eşeysiz üreme dediğimiz bu üreme biçiminde meydana gelen bireylerin hepsi aynı kalıtsal bilgiye sahip olurlar. Örneğin mitoz bölünme ile çoğalan öglenaların hepsi aynı genetik bilgiye sahiptirler.

Çok hücreli canlılarda ise durum biraz farklıdır. Bunların çoğalabilmesi için dişi ve erkek bireylere ihtiyaç duyulur. Erkek ve dişi bireylerden yeni canlı meydana gelmesi ile oluşan üreme türüne eşeyli üreme denir. Eşeyli üremede özelliklerden bir kısmı anneden, bir kısmı babadan çocuğa geçerek çocuğun karakterlerini belirler. Bu durum hikayemizdeki sarı ile kırmızı renkli ayakkabıların özelliklerini yeni üretilen ayakkabılara aktarmasına benzer.

Mesela eşeyli üreyen canlılardan biri olan kedileri düşünelim. Yavru kedilerin anne ve babalarından bazı özellikleri aldıklarını fakat onların tamamen kopyası olmadıklarını görürüz. Sözü edilen olay eşeyli üremenin önemli özelliklerindendir ve eşeysiz üreme ile aralarındaki en büyük farklardan biridir.

Yavruların bazı özelliklerini anneden bazılarını ise babadan aldıklarına dikkat ediniz fakat hiçbir yavru anne veya babasının tamamen aynısı değildir.

Sizin de fark ettiğiniz gibi;

Eşeyli üreme dişi ve erkek bireylerden meydana gelir,
Yavrular özelliklerini anne ve babadan alır,
Fakat yavrular ebeveynlerinin tamamen kopyası olmazlar.

Kalıtsal özelliklerimizin kodlandığını kromozomların sayısı bir türün tüm bireylerinde aynıdır ayrıca değişmez. Eşeyli üreme ile sabit tutulan bu sayı çok hücreli canlılar açısından hayati öneme sahiptir.

Mayoz Bölünme

Şunu önceden belirtelim ki tüm canlıların kromozomları çiftler halinde yaratılmıştır. Bu hücreler, diploit hücreler olarak da isimlendirilir ve 2n şeklinde ifade edilir (di Latince’de iki demektir). Sonra diploit hücrelerin kromozom sayısı, mayoz bölünme ile yarıya çekilerek sperm veya yumurta hucresine dönüştürülür. Ardından haploit hücre şeklinde adlandırılan sperm ve yumurtalar n sayıda kromozom içerdiği için kendilerini tamamlamak zorunda kalırlar burada yardıma döllenme yetişir döllenme ile birleştirilen sperm ve yumurtadan önce zigot, devamında bebek yaratılır.

Anneden yumurta, babadan sperm oluşur daha sonra döllenme ile **zigot** meydana gelir. Zigot olgunlaşarak bebeğe dönüşür.

Böylece Mayoz bölünme sonucunda;

Kromozom sayısı yarıya indirilir
Sperm ve yumurta hücreleri meydana getirilir
Çok hücreli canlılarda üreme gerçekleşir
Tür içinde kromozom sayısının nesiller boyunca sabit kalması hedeflenir
Tür içi çeşitlilik sağlanır

Mayoz Bölünme Nasıl Meydana Gelir?

Mayozda hücre, mitozdan farklı olarak iki defa bölünür. Birinci bölünme de kromozom sayısı yarıya inerken, ikinci kısımda yarıya inmiş hücreler tekrar bölünerek dört hücreyi oluşturur.

Kabaca hazırlık evresi, çekirdek bölünmesi ve sitoplazma bölünmesi şeklinde ifade edilen bu evrelerin şematik gösterimi aşağıdaki gibidir;

Mayoz bölünme — Şemanın daha büyük hali için resmin üzerine hafifçe tıklayınız.

a) Hazırlık Evresi:

Bu evrede mitoz bölünmede olduğu gibi hücre belirli bir büyüklüğe ulaşır. Kromatin iplikler kendi kopyasını oluşturur. Kromatin iplik, üzerinde DNA’nın bulunduğu uzun ve ince yapılardır. Çok ince oldukları için mikroskop altında görünmezler fakat kendini eşlediği zaman bulanık bir şekilde görülebilirler. Hazırlık evresinden sonra kromatin iplikler kısalıp kalınlaşarak kromozomlara dönüşür. X şeklindeki bu yapılardan biri anneden diğeri babadan gelmiştir ve bunlara homolog kromozomlar adı verilir. Ardından homolog kromozomlar yan yana gelerek dörtlü bir yapı oluşturur buna da tetrat denir (tetra latince de dört demektir).

b) Mayoz 1 Evresi:

Bu sırada homolog kromozomlar arasında parça değişimi görülebilir. Parça değişimi ile yeni genetik sıralamaya sahip kromozomlar yaratılır böylece tür içi çeşitlilik sağlanır.

Bu işlemden sonra homolog kromozomlar hücrenin ortasına dizilir ve iğ iplikleri ile kutuplara çekilir. Bu olay kromozom sayısını yarıya indirir.

Kromozomlar kutuplara ulaşınca her hücrede çekirdek zarı tekrar oluşur ve sitoplazma bölünerek iki haploit hücre oluşur böylece mayoz 1 sona erer.

c) Mayoz 2 Evresi:

Bu evre mitoz bölünmeye benzer. Çekirdek zarı erir ve kromozomlar hücrenin ortasına dizilir. İğ iplikleri kromatitleri kutuplara çeker sonrasında çekirdek zarı tekrar oluşur ve sitoplazma bölünür.